Μήνας: Οκτώβριος 2022
Ελεύθερος χρόνος
Κριτήριο αξιολόγησης
ΚΕΙΜΕΝΟ
Ελεύθερος χρόνος: μια μικρή επανάσταση στην καθημερινή ζωή
Θεωρητικά, ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που απομένει αν αφαιρέσουμε το χρόνο εργασίας, κατά τη διάρκεια μιας ημέρας και το χρόνο ανάπαυσης. Αν λοιπόν αφαιρέσουμε το χρόνο ανάπαυσης μας απομένουν – θεωρητικά βέβαια- οκτώ ώρες ελεύθερου χρόνου. Αυτός ο αριθμητικός υπολογισμός, όμως, απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Και υπάρχουν δύο τουλάχιστον λόγοι γι’αυτό. Ο πρώτος είναι ότι οι καταναλωτικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου είναι τόσες πολλές και –ως ένα βαθμό- ανεξέλεγκτες, ώστε υποχρεώνεται να αυξάνει συνεχώς το χρόνο εργασίας εις βάρος της ανάπαυσης και του ελεύθερου χρόνου.
Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται περισσότερο με την αντίληψη που έχουμε σήμερα για τον ελεύθερο χρόνο. Η αντίληψη αυτή δείχνει ότι παρεξηγούμε την πραγματική του σημασία και νομίζουμε ότι ελεύθερος χρόνος είναι κάθε χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου δεν εργαζόμαστε ή δεν κάνουμε τίποτε. Όταν λοιπόν απομένουν δύο ή τρεις ώρες ανάπαυσης μετά τον καθημερινό μόχθο, πιστεύουμε ότι έχουμε ελεύθερο χρόνο! Η πραγματική σημασία του ελεύθερου χρόνου είναι βέβαια πολύ διαφορετική από αυτές που παρουσιάσαμε.
Πριν όμως αναφερθούμε στο τι σημαίνει ελεύθερος χρόνος, θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στο επίθετο «ελεύθερος». Το επίθετο αυτό αποδίδει το βαθύτερο περιεχόμενο του ουσιαστικού «χρόνος». Ελεύθερο χαρακτηρίζουμε αρχικά το χρόνο (το χρονικό διάστημα) κατά τη διάρκεια του οποίου είμαστε απαλλαγμένοι από κάθε χρησιμοθηρική σκοπιμότητα. Είμαστε ελεύθεροι δηλαδή, από την καθημερινή ανάγκη να κερδίσουμε χρήματα, να επενδύσουμε τα χρήματά μας ή να αυξήσουμε τα περιουσιακά μας στοιχεία με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι απελευθερωνόμαστε από τη βιοτική μέριμνα και κάθε άλλη φροντίδα που θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή άγχους ή έντασης.
Είναι φυσικό λοιπόν αυτή η απαλλαγή από τη σκοπιμότητα να μεταβάλλει και την αίσθηση που έχουμε για το χρόνο. Ο χρόνος πλέον αξιολογείται διαφορετικά. Στον ελεύθερο χρόνο οι ώρες, τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα αποκτούν άλλη σημασία. Και τούτο συμβαίνει γιατί τα βιώνουμε με τρόπο διαφορετικό. Έχουμε λοιπόν, τη δυνατότητα να χαρούμε τις στιγμές του, όποια ασχολία και αν επιλέξουμε. Και συνήθως επιλέγουμε τις ασχολίες εκείνες που μας γεμίζουν ψυχικά και εκφράζουν τον ψυχικό μας κόσμο. Με άλλα λόγια, ελευθερωνόμαστε από το χρόνο των ρολογιών, από αυτό που ονομάζουμε μετρημένο χρόνο. Ελευθερωνόμαστε από την ανάγκη για ακρίβεια και τη συνέπεια που απαιτεί η εργασία και οι κοινωνικές μας υποχρεώσεις.
Για να φτάσουμε όμως, στο σημείο να μετουσιώσουμε το χρόνο των ρολογιών σε στιγμές, προϋποτίθεται η χαλάρωση και προπάντων η θέληση να επικοινωνήσουμε πραγματικά με τον εαυτό μας και τους άλλους. Οι καθημερινές πηγές άγχους και έντασης παραμερίζονται, και τότε ανακαλύπτουμε ότι υπάρχουν οι δυνατότητες να αντιμετωπίσουμε διαφορετικά τη ζωή και τον εαυτό μας. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της αίσθησης είναι ότι σπάνια νιώθουμε την ανάγκη να κοιτάξουμε το ρολόι μας. Είναι μάλιστα τέτοια η αίσθηση της διάρκειας, ώστε δε χρειάζεται να καταφύγουμε σε τίποτε άλλο, παρά μόνο σ΄αυτό που θα μας προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ευχαρίστηση χωρίς να μας φθείρει. Πρόκειται για τις στιγμές που κάθε άνθρωπος θέλει να ασχοληθεί με ένα παιχνίδι, με τον αθλητισμό, με το διάβασμα ενός βιβλίου , με τους φίλους του ή με την οικογένειά του. Είναι οι στιγμές όπου έχει συντελεστεί μια μικρή επανάσταση μέσα στην καθημερινή ζωή. Χρησιμοποιούμε τον όρο «επανάσταση» επειδή, έστω και για λίγο, ο καθημερινός νόμος της αγοράς – του συμφέροντος, του ανταγωνισμού, του κέρδους- παραμερίζεται. Τη θέση του παίρνει η χαρά, η ανιδιοτέλεια, η δωρεά, η γενναιοδωρία. Μέσα σ’ αυτές τις λέξεις κρύβεται η αληθινή σημασία του ελεύθερου χρόνου.
Τον ελεύθερο χρόνο μας- όσος κι αν είναι- δεν τον ανταλλάσσουμε με τίποτε. Δεν τον μετατρέπουμε σε χρήμα. Δεν τον πουλάμε, γιατί είναι ανεκτίμητος. Στους φίλους μας, για παράδειγμα, χαρίζουμε χρόνο. Τους αφιερώνουμε χρόνο χωρίς να ζητάμε οικονομικά ανταλλάγματα. Αντί γι’αυτό, χαιρόμαστε τις στιγμές που βρισκόμαστε μαζί τους: μιλάμε, παίζουμε, αστειευόμαστε, γελάμε, χαλαρώνουμε, ελευθερωνόμαστε. Αυτό θα πει ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος ελευθερίας, είναι η ελευθερία του χρόνου μας. Με άλλα λόγια, ελεύθερος χρόνος είναι η απόλαυση της ελευθερίας να δωρίζουμε το χρόνο μας όπου εμείς επιλέγουμε.
Ασκήσεις
- Να χωρίσετε το κείμενο σε νοηματικές ενότητες και να γράψτε από έναν πλαγιότιτλο για καθεμιά από αυτές. (10 μον)
- Να γράψτε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις).(25 μον)
- «Τον ελεύθερο χρόνο μας- όσος κι αν είναι- δεν τον ανταλλάσσουμε με τίποτε.» Να αναπτύξτε τις σκέψεις σας πάνω σε αυτή την άποψη σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων. (15 μον)
- Ποια είναι η σημασία των διαρθρωτικών λέξεων στην 4η παράγραφο; (10 μον)
- Σε μια ομιλία σας στο αμφιθέατρο του σχολείου σας να αναφερθείτε στις αιτίες που οδηγούν στην ελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου μα ςκαι στους τρόπους με τους οποίους ένας άνθρωπος μπορεί να αξιοποιήσει δημιουργικά ακόμα και το λίγο ελεύθερο χρόνο που του απομένει (350-400 λέξεις) (40 μον).
Η λακωνική έκφραση
Κριτήριο αξιολόγησης με θέμα τη λακωνικότητα
ΚΕΙΜΕΝΟ
Λακωνικότητα
Στις καθημερινές μας συζητήσεις αλλά και τις διάφορες εκπομπές, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές, ακούμε συχνά την προτροπή: απάντησε μου με συντομία, απάντησε μου επί της ουσίας, απάντησε μου με λακωνικότητα. Τι όμως είναι η λακωνικότητα και ποια η σημασία της για την επικοινωνία μας; Με τον όρο λακωνικότητα εννοούμε τη σύντομη διατύπωση των απόψεων μας, προφορικά ή γραπτά, χωρίς να παραβλάπτεται η πληρότητα του νοήματος.
Η ικανότητα της σύντομης και ακριβούς απόδοσης των νοημάτων θεωρούνταν στην αρχαιότητα αρετή. Οι Σπαρτιάτες και οι Λάκωνες, γενικότερα, φημίζονταν ιδιαίτερα για το σύντομο τρόπο έκφρασης τους και αυτό το επιβεβαιώνει και ο όρος λακωνικότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες, μάλιστα, είχαν προσδώσει στην αρετή αυτή και φιλοσοφική διάσταση, όπως διαφαίνεται και από την εύστοχη άποψη: «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». Επίσης και άλλες συμβουλές και προτροπές τους αναφέρονταν στην αρετή αυτή. Οι φράσεις: «Μην εν πολλοίς ολίγα λέγε, αλλά εν ολίγοις πολλά», «Ουκ εν τω πολλω το ευ, αλλά εν τω ευ το πολύ» φανερώνουν τη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες στη συντομία του λόγου.
Η σημασία της στην καθημερινή μας ζωή είναι μεγάλη. Καταρχάς εντοπίζουμε τις συζητήσεις και την επιχειρηματολογία μας στο ζητούμενο και μόνο σ’ αυτό. Οι πλατειασμοί, οι περιττολογίες και οι παρεκβάσεις οδηγούν σε φυγόκεντρο τρόπο συζήτησης, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος αποπροσανατολισμού κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Η προσοχή των συνομιλητών, πιθανώς να στραφεί, εσκεμμένα, ή όχι, σε δευτερεύουσες πλευρές του θέματος και να δυσχεραίνεται η δυνατότητα ορθών διαπιστώσεων και συμπερασμάτων.
Παράλληλα, με τη λακωνικότητα ο λόγος γίνεται λιτός, σαφής, πυκνός και κυριολεκτικός. Οι αρετές αυτές είναι σημαντικές, όχι μόνο γιατί οι συνομιλητές κατανοούν το περιεχόμενο του θέματος, αλλά και γιατί διευκολύνεται η επιχειρηματολογία των διαλεγομένων. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται οι παρανοήσεις, οι αοριστολογίες, οι αμφίσημες φράσεις και οι συνομιλητές με σαφή γνώση των δεδομένων οδηγούνται σε ασφαλή συμπεράσματα.
Ακόμη, με τη λακωνικότητα κερδίζεται πολύτιμος χρόνος. Φωτίζονται γρηγορότερα οι πλευρές των συζητούμενων Θεμάτων, διατυπώνονται ευχερέστερα οι εκτιμήσεις, οδηγούμαστε ταχύτερα σε συμπεράσματα και προβαίνουμε έγκαιρα στη λήψη των αναγκαίων μέτρων ή τη διόρθωση εσφαλμένης πορείας.
Θα ήταν παράλειψη να μην επισημάνουμε ότι η λακωνικότητα συντελεί και στο να παρακολουθούν οι ακροατές, οι συνομιλητές και οι αναγνώστες με περισσότερο ενδιαφέρον τη διαπραγμάτευση του δέματος. Ο περιεκτικός σύντομος και σαφής λόγος στη διατύπωση των νοημάτων είναι εύληπτος και δεν κουράζει, όπως γίνεται, αν χαρακτηριστικό της αφήγησης είναι η φλυαρία, η λογοκοπία και η απεραντολογία.
Οφείλουμε να επισημάνουμε πως η λακωνικότητα αποτελεί αρετή, μόνο όταν με λίγες λέξεις αποδίδεται πλήρως το νόημα, το περιεχόμενο όλων όσων θέλουμε να πούμε. Η λεξιπενία, η ατέλεια στην έκφραση ή στην απόδοση του νοήματος δεν είναι αρετές αλλά αδυναμίες έκφρασης. Επίσης, όταν η λακωνικότητα είναι αποτέλεσμα εσωστρέφειας, καταστρατηγεί το διάλογο και δημιουργεί προσκόμματα στην επικοινωνία των ατόμων. Ακόμη, θα πρέπει να γνωρίζουμε πως, για να εκφραστεί κάποιος με λακωνικότητα, δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Απαιτείται άνετος χειρισμός της γλώσσας, πειθαρχία λόγου, βαθιά γνώση του θέματος και ξεκάθαρη άποψη γι’ αυτό.
Ωστόσο υπάρχουν και οι περιπτώσεις που ο λόγος επιβάλλεται να είναι αναλυτικός. Όταν το απαιτεί η πνευματική στάθμη του ακροατηρίου ή όταν αναφερόμαστε σε περιγραφές και αφηγήσεις, που παίζει ρόλο και η λεπτομέρεια, απαιτείται η αφήγηση να είναι λεπτομερής και διεξοδική. Ακόμη στο σχολείο, κατά τη διδασκαλία ορισμένων ενοτήτων και εννοιών ή την αφήγηση των γεγονότων, απαιτείται αναλυτική έκφραση σε σχέση πάντα όχι μόνο με τη δυσκολία του θέματος, αλλά και την αντιληπτική ικανότητα των μαθητών, τη δυνατότητα κατανόησης και αφομοίωσης όσων διδάσκονται.
Παναγιώτης Σαλαγιάννης, «Λόγος και αντίλογος», σελ. 121-122
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
1ο ΕΡΩΤΗΜΑ
- Ποια είναι η σημασία της λακωνικότητας στη σημερινή ζωή, σύμφωνα με τις παραγράφους 3-6 του κειμένου; Απευθυνθείτε στην τάξη σας με ένα σύντομο κείμενο (80-100 λέξεις). (15 μονάδες)
- Σε ποιες περιπτώσεις επιβάλλεται ο λόγος να είναι αναλυτικός, σύμφωνα με το συγγραφέα; Συμφωνείτε με την άποψή του; Απαντήστε με 60-70 λέξεις.
- μονάδες)
2ο ΕΡΩΤΗΜΑ
- Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων 1-6 του κειμένου; Εντοπίστε τις διαρθωτικές λέξεις ή φράσεις και τη σημασία τους.
(10 μονάδες)
2. α) Με τις λέξεις επιχειρηματολογία και καταστρατηγεί του κειμένου να σχηματίσετε από μια φράση που να αναδεικνύει το περιεχόμενο τους.
β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου χωρίς να αλλοιώνεται το περιεχόμενο του: εσκεμμένα, διαλεγομένων, εσφαλμένης, εύληπτος.(10 μονάδες)
3. «Η λεξιπενία, η ατέλεια στην έκφραση ή στην απόδοση του νοήματος δεν είναι αρετές αλλά αδυναμίες έκφρασης»: να αναπτύξετε το περιεχόμενο της περιόδου σε 60 -80 λέξεις.(10 μονάδες)
3ο ΕΡΩΤΗΜΑ
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της λακωνικότητας στην έκφραση αλλά και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων; Παρουσιάστε τα στην τάξη σας, μέσα από μια ομιλία 350- 400 λέξεων. (40 μονάδες)
Η περίληψη
Κεφ.Β. Η ελληνική οικονομία το 19ο αι.
2. Η εμπορική ναυτιλία
Το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης
Οι απεργίες στη Σύρο 1879 (με σημαντική βιβλιογραφία)
ΠΗΓΕΣ
Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις:
α. Να αιτιολογήσετε την άποψη ότι «η παρακμή πόλεων του ελληνικού χώρου ήταν ένα σχεδόν γενικευμένο φαινόμενο». (Μονάδες 12)
β. Να αναφέρετε τους λόγους, εξαιτίας των οποίων η Ερμούπολη αναδείχτηκε σε κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου. (Μονάδες 13)
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Με λίγα λόγια, η παρακμή πόλεων του ελληνικού χώρου ήταν ένα σχεδόν γενικευμένο φαινόμενο. Για πολλαπλούς λόγους, με την ελληνική ανεξαρτησία, όλες οι τοπικές αστικές δραστηριότητες εξολοθρεύονται. Τα μόνα αστικά κέντρα που δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν από τότε, εκτός από την πρωτεύουσα, υπήρξαν η Ερμούπολη, κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, και τα λιμάνια εξαγωγών. Και στις δυο περιπτώσεις, οι δραστηριότητές τους συνδέονται με τις οικονομικές σχέσεις που είχε ο ελληνικός χώρος με το εξωτερικό. Τα υπόλοιπα αστικά κέντρα μένουν στάσιμα ή παρακμάζουν οριστικά.
(Κ. Τσουκαλάς, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, 1977, σ. 176)
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
[Η ανάπτυξη της Σύρου]
Αποδεσμευμένοι από τους εξαναγκασμούς που υφίσταντο ως “υποταγμένη εθνότητα” στο πλαίσιο της Αυτοκρατορίας, οι επιχειρηματίες που εγκαθίστανται στη Σύρα, με επικεφαλής τους Χιώτες μεγαλεμπόρους, θα μπορέσουν επιτέλους να αξιοποιήσουν το εμπορικό τους ταλέντο. Καθώς ελέγχουν τα δίκτυα των ανταλλαγών στην περιοχή, και βρίσκονται σε διαρκή επαφή με τους συγγενικούς τους ελληνικούς εμπορικούς οίκους της διασποράς, στο Λονδίνο, τη Μασσαλία, το Άμστερνταμ, την Τεργέστη ή την Οδησσό, θα καταστήσουν τη νέα τους πατρίδα αναγκαίο ενδιάμεσο σταθμό στην κίνηση των ανταλλαγών ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. [ … ]. Η Σύρα θα γίνει, λοιπόν, ένα είδος αποθήκης, ένα εμπορικό πρακτορείο της ανατολικής Μεσογείου. Αγοράζει από τη Δύση, χονδρικά και επί πιστώσει τις περισσότερες φορές, υφάσματα βαμβακερά και μάλλινα, σιδερικά και είδη κιγκαλερίας, δέρματα και ζάχαρη, και τα συγκεντρώνει στις αποθήκες της διαμετακόμισης ώσπου να τα μοιράσει σιγά σιγά στα διάφορα λιμάνια της Ελλάδας και του Αρχιπελάγους, “όπου οι αποστολές εμπορευμάτων γίνονται σταδιακά, κάθε φορά που παρουσιάζονται οι αντίστοιχες ανάγκες…”. Σε αντάλλαγμα συγκεντρώνει και εξάγει τα προϊόντα του περίγυρου: δημητριακά, σπόγγους και ακατέργαστα δέρματα, βερμιγιόν και φυσικά το μετάξι. […] Εδώ οι εμπορικές και τραπεζικές πράξεις αποτελούν μέρος της καθημερινότητας: το παιγνίδι με τις μεταβολές των τιμών στο χρόνο ή με τις διαφορές τους από τόπο σε τόπο, οι αγοραπωλησίες συναλλαγμάτων, η προεξόφληση συναλλαγματικών. Χωρίς να ξεχνάμε και τις συμφωνίες για ναύλωση καραβιών που κλείνονται επί τόπου· γιατί, εκτός των άλλων, η Σύρα θα γίνει και το κέντρο της ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας που ανασυγκροτείται ταχύτατα, μετά τις καταστροφές του πολέμου, και ξαναβρίσκει την κυρίαρχη θέση της στην ακτοπλοΐα του Αρχιπελάγους, αλλά και στη μεταφορά των δημητριακών από τη Μαύρη Θάλασσα και τις εκβολές του Δούναβη στη Μασσαλία και το Κάδιξ.
(Χρ. Αγριαντώνη, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1986, σσ. 84-86)
Κεφ. Β Η ελληνική οικονομία κατά το 19ο αι.
1. Το εμπόριο
Καλαφάτης, Θ., Αγροτική Πίστη και Οικονομικός Μετασχηματισμός στη Β. Πελοπόννησο: Αιγιαλεία τέλη 19ου αιώνα, τ. Α’, Αγροτική Πίστη και Παραγωγή, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990, εικ. 15.
Ελληνική εμπορική δραστηριότητα και ναυτιλία στα βαλκανικά παράλια του Ευξείνου
ΠΗΓΕΣ
Βασιζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις κι αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που ακολουθεί, να αναφερθείτε στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων κατά τον 19ο αι.
Πραγματικά, από τα μέσα του αιώνα διαφαίνεται μια ξεκάθαρη τάση πολλαπλασιασμού των εμπορικοποιήσιμων σε βάρος των παραδοσιακών καλλιεργειών που αποβλέπουν στην αυτοκατανάλωση. Η καλλιέργεια των δημητριακών, λόγου χάρη, αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς. [… ] Αντίθετα, τα αμπέλια, από 9.000 στρέμματα που καλύπτουν το 1835, φτάνουν σε 492.000 στρέμματα το 1861, σε 822.000 το 1881, σε 1.266.000 το 1887, σε 1.350.000 το 1900, για να περιοριστούν, το 1909, σε 1.040.000 στρέμματα.
Η σταφίδα πάλι, που η εκμετάλλευσή της γίνεται από το 1830, από 53.000 στρέμματα που καλύπτει το 1861 φτάνει τα 468.000 το 1887, τα 700.000 στρέμματα το 1900, και το 1909 πέφτει στα 577.000 στρέμματα. Η ελιά, καλύπτει το 1835 τα 250.000 στρέμματα, το 1881 τα 1.829.000 και το 1900 καθώς και το 1909 τα 2.600.000 στρέμματα. Τέλος, οι καλλιέργειες του καπνού και του βαμβακιού, που το 1830 ήταν ανύπαρκτες ή περιθωριακές, από το 1870-1880 αρχίζουν να επεκτείνονται.
Καθοριστικό στοιχείο στάθηκε η ανάπτυξη μιας φυσικής διεξόδου για τα εξαγώγιμα αγροτικά προϊόντα: το λάδι, ο καπνός, τα σύκα και κυρίως η σταφίδα, βρήκαν στην αγορά της δυτικής Ευρώπης ένα πεδίο συνεχώς διευρυνόμενο. Βασική σημασία είχε η σταφίδα: η καλλιέργειά της είχε επεκταθεί σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο: Με τις ευλογίες του Κράτους, της εμπορικής αστικής τάξης και του χρηματιστικού κεφαλαίου, που έλεγχε τα κυκλώματα, οι αγρότες υποτάχθηκαν στις αντικειμενικές απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς. Στο τέλος του περασμένου αιώνα αν η Ελλάδα δεν ήταν χώρα μονοκαλλιέργειας, είχε γίνει σχεδόν χώρα μονοεξαγωγής, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 50% των εξαγωγών για όλο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
(Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 91-92).
Α.Η ελληνική οικονομία μετά την Επανάσταση 1. Τα δημογραφικά δεδομένα 2. Οι παραγωγικές δυνάμεις μέσα και έξω από την Ελλάδα και η «Μεγάλη Ιδέα»
ΠΗΓΕΣ
1) Να αναφερθείτε στις μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών και μέσα και έξω από την Ελλάδα, αξιοποιώντας επιπλέον και τις πληροφορίες από τα παραθέματα που ακολουθούν:
ΚΕΙΜΕΝΟ
Α. Οι χωρικοί της Ρούμελης, της Ηπείρου, του ανατολικού Μοριά, όλο και πολυπληθέστεροι, εγκαταλείπουν το χωριό και καταφεύγουν στις πόλεις· στην Αθήνα ο πληθυσμός, [… ] δεκαπλασιάζεται μέσα σε ογδόντα χρόνια, από τα 1830 ως τα 1909. Όπως η ζήτηση για τα αδύνατά τους χωράφια είναι μηδαμινή, συχνά μη καταφέρνοντας να ρευστοποιήσουν την αγροτική περιουσία τους, οι οικογένειες χωρίζονται, τα γυναικόπαιδα παραμένουν στο χωριό, ενώ τα αρσενικά μέλη καταφεύγουν για εργασία στις πόλεις και επιστρέφουν μόνο το θέρος και την εποχή της σποράς. Για μια μεταβατική περίοδο που βαστάει κάποτε ολόκληρη γενιά, ο εργάτης ή ο οικιακός υπηρέτης στην Αθήνα ζει ακόμα με το ψωμοτύρι που του στέλνει το χωριό, εξακολουθεί ακόμα να στηρίζεται στο χωριό· η προλεταριοποίηση της οικονομικής αλλά και της ιδεολογικής ύπαρξης του μετατίθεται έτσι για δεκαετίες ολόκληρες.
(Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης. Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1988, σσ. 122-123)
ΚΕΙΜΕΝΟ
Β. Το μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό, ήταν αριθμητικά ισχυρότερο από το ρεύμα αστικοποίησης· μ’ άλλα λόγια: περισσότεροι κάτοικοι της ελληνικής επαρχίας οδηγούνται προς το εξωτερικό, παρά προς τις πόλεις. [… ] Το αποδημητικό ρεύμα κατευθύνεται αρχικά προς την Κωνσταντινούπολη και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. [… ] Όμως οι πληθυσμιακές μετακινήσεις δεν κατευθύνονται μόνο προς την Τουρκία αλλά και προς τη μεσημβρινή Ρωσία, όπου υπήρχαν 600.000 Έλληνες το 1920, και τη Ρουμανία. Για τις Η.Π.Α. μεταναστεύουν 376.000 κάτοικοι, ενώ 390.000 προστίθενται στον πληθυσμό των αστικών κέντρων στο διάστημα 1889-1920
(Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και Αναπαραγωγή, σσ. 107-108)
(Πηγή: Blog Παλιές και νέες ιστορίες)
2) Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις: 1) να επισημάνετε το ρόλο της «Μεγάλης Ιδέας» στην πολιτική και την οικονομία κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της Ελλάδας (Μον. 10) και 2) να παρουσιάσετε τις επιλογές του «βενιζελισμού» αναφορικά με τις εθνικές επιδιώξεις και τον εκσυγχρονισμό του κράτους(Μον. 15). (Μονάδες 25) (ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2005)
ΚΕΙΜΕΝΟ
A. Για τους Έλληνες η καθολικότητα της Μεγάλης Ιδέας ήταν συμπληρωματική της αοριστίας της: ένα άλλοθι, μια θαυματουργή γέφυρα των αντιθέσεων, μία μετάθεση στο άδηλο μέλλον της λύσης όχι μόνο του αλυτρωτικού ζητήματος–που άλλωστε η Μεγάλη Ιδέα δεν το αφορούσε ρητά και αποκλειστικά–, αλλά του συνόλου των ελληνικών προβλημάτων.
(Έλλης Σκοπετέα, «΄΄Το πρότυπο Βασίλειο΄΄ και η Μεγάλη Ιδέα», σελ. 268, εκδόσεις Πολύτυπο, Αθήνα 1988).
ΚΕΙΜΕΝΟ
Β. Ο βενιζελισμός αποδεικνύεται ο πιο συνεπής, διορατικός και πραγματιστικός φορέας της εθνικής ολοκλήρωσης. […] Αυτοκαθορίζεται και νομιμοποιείται με αναφορά στο Έθνος ως ενιαίο σύνολο, που αγκαλιάζει Παλαιά Ελλάδα, Νέες Χώρες και αλύτρωτους.
(Γιώργου Μαυρογορδάτου, «Μελέτες και Κείμενα για την περίοδο 1909-1940», σελ. 43-44, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 1982).
ΚΕΙΜΕΝΟ
Γ. «Με την φυσικήν επάνοδον εις τα όρια εντός των οποίων ο ελληνισμός έδρασεν από της προϊστορικής εποχής, να δημιουργήσωμεν, λέγω, μίαν μεγάλην Ελλάδα ισχυράν και πλουσίαν, ικανήν να αναπτύξη εντός των ορίων την ζωτικήν βιομηχανίαν, ικανήν ως εκ των συμφερόντων τα οποία θα εξεπροσώπει, να συνάψη συμβάσεις μετ’ άλλων κρατών υπό τους αρίστους δυνατούς όρους». (Αγόρευση του Βενιζέλου στη Bουλή τον Σεπτέμβριο του 1915). [ … ]. Δεν οιστρηλατούσε* πλέον τους αστούς η μορφή του μαρμαρωμένου βασιλιά, τους εξεσήκωνεν η σκέψις ότι πρέπει η Ελλάς να παύση να είναι ψωροκώσταινα…
(Κρίση του Θ. Βαΐδη στο έργο του «Ελ. Βενιζέλος» για τους οικονομικούς στόχους της εθνικής εξόρμησης).
(Θ. Διαμαντόπουλου, «Οι πολιτικές δυνάμεις της βενιζελικής περιόδου. Ο βενιζελισμός», τόμος 1ος, τεύχος α΄, σελ. 152, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 1985.)
* οιστρηλατώ: μεταδίδω ενθουσιασμό
Σημειώσεις από γραπτό λόγο- Διάγραμμα κειμένου
Άσκηση για πλαγιότιτλους
Για κάθε μία από τις παρακάτω παραγράφους να δώσετε έναν πλαγιότιτλο.
- Η φιλία, κατά τον Αριστοτέλη, είναι αναγκαιότατο αγαθό. Πρώτα στους νέους: ο φίλος είναι ο προστάτης που θα βοηθήσει και θα ενθαρρύνει το νέο άνθρωπο να μην κάνει σφάλματα (ανοησίες, αστοχίες, απρέπειες), ο οδηγός στο σωστό δρόμο, ο επίκουρος στις κακοτοπιές της ζωής. Έπειτα στους πολύ ηλικιωμένους: αυτοί χρειάζονται την παρηγοριά, την περίθαλψη, τη φροντίδα του φίλου, επειδή δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους από σωματική ανεπάρκεια ή πνευματική αδυναμία. Τέλος, σε εκείνους που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους, ο φίλος είναι ο βοηθός στις καλές πράξεις, σύμβουλος και συνεργάτης στα ενάρετα έργα τους.
( Πανελλαδικές εξετάσεις, ΕΠΑΛ 2012, Ευ. Παπανούτσος, Πρακτική φιλοσοφία, εκδ. Νόηση)
- Τα ομαδικά παιχνίδια υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάξεις την ατομικότητά σου σε μια γενική ενέργεια. Να μη νιώθεις πως είσαι άτομο ανεξάρτητο, παρά μέλος μιας ομάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι μόνο την ατομική σου τιμή παρά ολόκληρη την τιμή της ομάδας όπου ανήκεις: σχολή, Πανεπιστήμιο, πόλη, έθνος. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι μπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές και αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας.
( Πανελλαδικές Εξετάσεις 2005, Νίκος Καζαντζάκης, ταξιδεύοντας, Αγγλία, εκδ. Καζαντζάκη)
- Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η περίσκεψη. Η μη δημοσίευση ακόμη και διασταυρωμένων πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι θανάσιμο δημοσιογραφικό αμάρτημα. Η αντίληψη ότι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του με εκείνον του αστυνομικού και του δικαστή. Η δημόσια αναγνώριση του λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικημένου. Η άρνηση δημοσίευσης δοτών πληροφοριών, καθώς και η άρνηση υπακοής σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με τα επαγγέλματα του διαφημιστή, του δημοσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου Γραφείων Τύπου. Πολλά από αυτά περιλαμβάνονται και στα δικά μας κείμενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Όμως οι παρεκτροπές είναι πολλές, καθημερινές, προκλητικές και επικίνδυνες.
(Ρ. Σωμερίτης, Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει… εφημ. Το Βήμα, 10.2.2002 (διασκευή).
- Η σχέση της νέας γενιάς με την Ιστορία στην Ελλάδα – και όχι μόνον εδώ – είναι προβληματική και υπάρχουν λόγοι γι αυτή την εξέλιξη. Ένας από τους πιο βασικούς είναι η κατάσταση που επικρατεί με τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Η Ιστορία στο σχολείο έγινε ένα αποτυχημένο μάθημα, χωρίς να φταίει η ίδια γι΄ αυτό και μάλλον χωρίς η αποτυχία να βαρύνει πρωτίστως τους διδάσκοντες.
(Αθανάσιος Γκότοβος, Όταν το παρελθόν παιδεύει, εφημ. HuffingtonPost, 28-10-2017)
- H επιστήμη, ως αέναος αγώνας του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης, με την οξυδερκή παρατήρηση, τη διαίσθηση και την έρευνα, ανοίγει συνεχώς νέους ορίζοντες και φωτίζει τον νου. Επιστήμη, βέβαια, και τεχνολογία δεν ταυτίζονται, διότι η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην όλο και πιο βαθιά κατάκτηση της γνώσης, ενώ η τεχνολογία έχει ως επιδίωξη την αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την υπηρέτηση των τρεχουσών, πρακτικών αναγκών του ανθρώπου.
(Πανελλαδικές Εξετάσεις 2017, [Επιστήμη και επιστήμονες], Γρηγόρης Σκαλκέας, Διασκευή από ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών.)
The «Heritages of Hunger» Symposium
Άρθρο μου στο blog του EuroClio για το διαδικτυακό συμπόσιο του παραπάνω πρότζεκτ το Δεκέμβριο του 2021. Το πρότζεκτ αφορά τα κληροδοτήματα των λιμών στην ανθρωπότητα σε διαφορετικές περιόδους της σύγχρονης Ιστορίας και διοργανώνεται από Roudbound University του Nimegen της Ολλανδίας.
Η επιστολή
Άσκηση
- Στα ακόλουθα αποσπάσματα επιστολών να διακρίνετε α) τρία χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους της επιστολής, β) το θέμα κάθε επιστολής, γ) τον χαρακτήρα κάθε επιστολής (επίσημη, φιλική)
1ο Απόσπασμα
Χανιά, 22 Σεπτεμβρίου 2013
Αξιότιμε κύριε,
Ως νέος που ενδιαφέρεται για τα προβλήματα των συμπολιτών του, παρατήρησα ότι η περιοχή μας δε διαθέτει κέντρο φροντίδας για άτομα με ειδικές ανάγκες. Γι’ αυτό, θεωρώ χρέος μου να σας απευθύνω αυτήν την επιστολή, με σκοπό να σας προτείνω την ίδρυση ενός τέτοιου κέντρου, το οποίο πιστεύω πως είναι απαραίτητο, γιατί θα προσφέρει πολλά στους συνανθρώπους μας που χρειάζονται ειδική φροντίδα.
2ο Απόσπασμα
Άρτα, 13 Νοεμβρίου 2013
Αγαπητοί φίλοι,
Είμαστε μια ομάδα μαθητών της Α΄τάξης του 1ου Λυκείου που συνεργαζόμαστε για την έκδοση της ηλεκτρονικής εφημερίδας του σχολείου μας. Είδαμε τη δουλειά που έχετε κάνει για την έκδοση της δικιά σας ηλεκτρονικής εφημερίδας στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο. Εκπληκτική έκδοση, πλούσιο περιεχόμενο και εξαιρετική εμφάνιση. Θα θέλαμε, λοιπόν, να σας ζητήσουμε, αν μπορείτε, να μας βοηθήσετε να φτιάξουμε κι εμείς μια τόσο «ψαγμένη» εφημερίδα.
| 1ο Απόσπασμα | 2ο Απόσπασμα | |
| Χαρακτηριστικά επιστολής | ||
| Θέμα | ||
| Χαρακτήρας |
Φιλοblogικό 