Η Ζωή εν τάφω του Στρατή Μυριβήλη είναι ένα μυθιστόρημα που τοποθετείται στη σειρά των αντιπολεμικών βιβλίων που πήγασαν από τις οδυνηρές εμπειρίες του Α’ παγκοσμίου πολέμου (1914-1918), ενός πολέμου που όχι μονάχα στοίχισε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, αλλά πρόσθεσε και μια άλλη πικρή εμπειρία, που προερχόταν από τη μακροχρόνια παραμονή των στρατιωτών στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής.
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι τραυματίας και φιλοξενείται από μια σλαβόφωνη οικογένεια σε ένα χωριό κοντά στο σημερινό Μοναστήρι της Βόρ. Μακεδονίας.
Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν μια κορδέλα νερό ανάμεσα σε χλόη. Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη σώψυχη[1] ανάγκη να συναγρικηθώ[2] με την πρωτόγονη ψυχή των ανθρώπων που με φιλοξενούν. Αυτό μ’ έκανε από την πρώτη κιόλας μέρα να βαλθώ πεισματωμένα να μπω μέσα στο νόημα του γλωσσικού τους ιδιώματος. Έκαμα ένα γλωσσάριο που το πλουτίζω, το συμπληρώνω μέρα με τη μέρα. Μιλάνε μια γλώσσα που ’ναι παρακλάδι σλαβικό, με πολλά τουρκικά και ρωμαίικα στοιχεία. Η αντρίκεια της φθογγολογία[3] μου δίνει ένα τονωτικό συναίσθημα. Τα φωνήεντα είναι σπάνια. Η μαλακιά τους θηλυκάδα πνίγεται σ’ ένα κατρακύλισμα από φωνές αδρές[4] και σκληρές. Σα[5] μιλάν, ακούς να δροσίζουν τον κατήφορο βότσαλα και χαλίκια στρογγυλεμένα απ’ ορμητικό ρέμα του Διαγόρα (ποτάμι της περιοχής). Μερικές λέξεις έχουν την παρθένα παραστατικότητα των πρωτογέννητων γλωσσών, που δεν ήταν παρά ηχητική μίμηση των κρότων και των θορύβων της ζωντανής ζωής. Για να πούνε πως το πουλί «πέταξε», λένε «π΄ ρρλιτς». Σε καμιά γλώσσα δεν άκουσα τόσο αληθινό το πέταγμα ενός πουλιού. Στην σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο όσο χρειάζεται για να τους κάμω να ξεκαρδίζονται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να συνταιριάξω. Φαίνεται πως τις πιο πολλές φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλες τις σχολιάζουν με δυνατά χάχανα, ώσπου δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκώνονται. Όμως το σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις απλές ιδέες που πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο την εξυπνάδα τους και την καπατσοσύνη πόχουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι» το προφέρουν «ναι»! Μολαταύτα με το φτωχότατο τούτο γλωσσικό εργαλείο που το ’φκιασα μόνος και μοναχός μου σα Ρομπινσόνας[6], ανακάλυψα σήμερα ένα θησαυρό. Έναν αληθινό θησαυρό της αθώας ανθρώπινης ψυχής από κείνους που σε κάμουν να καμαρώνεις γιατ’ είσαι άνθρωπος.
(Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Σ. Μυριβήλη, «Η ζωή εν τάφω»)
Παρατηρήσεις:
1. Με βάση το κείμενο ποια βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου εξυπηρετεί η γλώσσα;
2. «Μιλάνε μια γλώσσα…στοιχεία»: Που νομίζετε ότι μπορεί να οφείλεται η επιμειξία ετερόκλητων στοιχείων μέσα σε μια γλώσσα; Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις Σωστές ή Λανθασμένες.
- Στην επαφή ενός λαού με ξένους λαούς, οι οποίοι υπήρξαν κατακτητές του για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
- Στην ανάπτυξη του εμπορίου και την επαφή των λαών που συντελείται μέσω αυτού.
- Στην ανάπτυξη του τουρισμού και τη μετακίνηση των λαών από την μια πλευρά του κόσμους την άλλη.
- Στην ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού που είχε σαν αποτέλεσμα να μειωθούν οι αποστάσεις και να μπορούν οι λαοί να έρχονται μεταξύ τους σε επικοινωνία.
- Στην ξενομανία, στην κατωτερότητα που νιώθουν κάποιοι λαοί σε σχέση με άλλους πιο αναπτυγμένους.
- Είναι φυσική συνέπεια της εξέλιξης μιας γλώσσας, να δέχεται ξενόφερτα στοιχεία. Είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορεί κανείς να σταματήσει.
3. Εξαιτίας των φθόγγων της, η γλώσσα που καταγράφει ο ήρωας χαρακτηρίζεται «αντρίκεια». Να δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό αυτό.
4. Η πορεία του ανθρώπου προς τη γλώσσα τον κάνει να νιώθει σαν να ανακάλυψε έναν θησαυρό. Μπορείτε να βρείτε σημεία αυτή της πορείας στο κείμενο που δικαιολογούν αυτό το χαρακτηρισμό;
[1] εσωτερική
[2] να επικοινωνήσω
[3] δημιουργία φθόγγων, φωνών
[4] μεγάλες, χοντροκομμένες
[5] όταν
[6] Ο Ροβινσώνας (Κρούσος) είναι ο ήρωας του ομότιτλου μυθιστορήματος του Ντ. Νταφόε (1719). Πρόκειται για έναν ναυαγό που πέρασε 28 χρόνια σε ένα νησί στον Ειρηνικό Ωκεανό
