Οι ερευνητές της ελληνικής αρχαιότητας ονομάζουν συμβατικά αρχαϊκή την περίοδο από τα μέσα περίπου του 8ου αι. π.Χ. μέχρι και την πρώτη εικοσαετία του 5ου αι. π.Χ., γιατί αυτή ήταν η εποχή της προετοιμασίας και των απαρχών της οικονομικής, της πολιτικής και πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου.

Η οικονομικοκοινωνική κρίση που προέκυψε στα τέλη της ομηρικής εποχής αντιμετωπίστηκε από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. στο πλαίσιο των οργανωμένων πόλεων-κρατών και με την ίδρυση αποικιών (δεύτερος ελληνικός αποικισμός). Ο 7ος και 6ος αι. π.Χ. υπήρξε η εποχή των πνευματικών αναζητήσεων και της διαμόρφωσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η αρχαϊκή εποχή τελείωσε με τους αγώνες των Ελλήνων εναντίον των «βαρβάρων». Από τους αγώνες αυτούς οι Έλληνες εξήλθαν νικητές, ενίσχυσαν την εθνική τους συνείδηση και επικύρωσαν την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης, που τους παρείχε ο θεσμός της πόλης-κράτους.

Αρχαϊκή εποχή.pptx from Vassiliki Yiannou

Αρχαϊκή εποχή- Η σημασία του θεσμού της πόλης κράτους.pptx from Vassiliki Yiannou

Λέξεις-κλειδιά

πόλη-κράτος, πόλις, ύπαιθρος, άστυ, πολίτευμα, πολίτης, πολιτεία

ΠΗΓΕΣ

Μελετήστε τα κείμενα που ακολουθούν και καταγράψτε: 1) τα κοινωνικά, 2)τα πολιτικά, 3)τα οικονομικά και 4)τα θρησκευτικά χαρακτηριστικά της πόλης- κράτους. 

Κείμενο 1: Η προέλευση της πόλης-κράτους και οι λόγοι ύπαρξης της (Παράθ. 5 ,σελ. 84 σχολ. βιβλίου)

Είναι φανερό λοιπόν ότι η πόλη δεν είναι η εγκατάσταση των ανθρώπων σε μια περιοχή και το ότι δεν αδικούνται μεταξύ τους και ότι έχουν σχέσεις συναλλαγής. Αυτά είναι αναγκαία για να υπάρξει μια πόλη, αλλά και εάν όλα αυτά θα συμβούν, δεν υπάρχει μία πόλη, αλλά μόνο όταν θα υπάρξει σωστή επικοινωνία και των οικογενειών και των γενών χάριν τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο όμως δε θα συμβεί παρά μόνο με την εγκατάσταση σε μια περιοχή και με τις επιγαμίες των κατοίκων, γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν ανά τις πόλεις δεσμοί από επιγαμίες και θρησκευτικές τελετές και Ουσίες και τρόποι κοινής συμβίωσης. Όλα αυτά είναι έργο φιλικής διάθεσης, γιατί και η επιθυμία για συμβίωση είναι φιλική διάθεση. Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζειν καλώς και όλα αυτά υπάρχουν για την επιτυχία του τελικού στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών ομάδων και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία μιας τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο είναι, όπως είπαμε. η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως, πρέπει να θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι προς χάριν των καλών πράξεων των πολιτών και όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.

Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45′ 1281a 1-4.

Κείμενο 2: Κυρίαρχο στοιχείο της πόλης-κράτους είναι το πολίτευμα (Παρ. 6, σελ. 85 σχολ. βιβλίου)

Εάν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, φανερό είναι ότι πρέπει κυρίως να αποκαλούμε την πόλη αμετάβλητη, όταν το πολίτευμά της μένει το ίδιο. Είναι δυνατό να ονομαστεί (η πόλη) με άλλο όνομα ακόμη και όταν παραμένουν οι ίδιοι κάτοικοι ή και να έχει το ίδιο το όνομα, όταν κατοικηθεί από άλλους ανθρώπους. Άλλο όμως είναι το θέμα, εάν είναι σωστό η πόλη να τηρεί ή να μην τηρεί τις υποχρεώσεις της, όταν μεταβάλει το πολίτευμά της.
……………………..
Πολίτευμα της πόλης είναι η οργάνωση όλων εν γένει των αρχών και προ παντός της κυρίαρχης εξουσίας. Γιατί παντού κυριαρχεί το πολίτευμα της πόλης και πολίτευμα είναι η πολιτική οργάνωση.

Αριστοτέλης, Πολιτικά 1276b 10-16· 1278b 9-12.

Κείμενο 3: Πόλις

Η πόλις υπήρξε ο χαρακτηριστικότερος και ιστορικά ο σημαντικότερος τύπος οργάνωσης του ελληνικού κράτους. Η εμφάνιση της πόλης, που για αιώνες αποτέλεσε τη βάση του ελληνικού πολιτισμού, τοποθετείται στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. και συμπίπτει χρονικά με την άνοδο της αριστοκρατίας και την παγίωση του οίκου ως κοινωνική μονάδα.

Ο τύπος αυτός πολιτικής οργάνωσης επικράτησε σε όλες τις ελληνικές εγκαταστάσεις της Μικράς Ασίας, στα νησιά και σε ορισμένα μόνο τμήματα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι πόλεις σχηματίστηκαν από τμήματα φύλων, που διασπάστηκαν κατά την περίοδο των μεταναστεύσεων ή αργότερα και αυτονομήθηκαν, και από τη συνένωση κωμών. Η φυλετική δομή επιβίωσε και σε πολλές πόλεις, όπως η διαίρεση σε φυλές και φρατρίες, ενώ παντού μέχρι τους αρχαϊκούς χρόνους επικρατούσε το εθιμικό άγραφο δίκαιο.

Οι Μακεδόνες καθώς και οι πληθυσμοί που παρέμειναν στην περιοχή της Πίνδου και της Ηπείρου διατήρησαν ακόμη και κατά τους ιστορικούς χρόνους την παλαιά φυλετική οργάνωση με επικεφαλής τον αρχηγό που εξελίχτηκε σε κληρονομικό βασιλιά, το συμβούλιο των αρχηγών των γενών που αποκαλούνταν συνήθως συμβούλιο των γερόντων και τη συνέλευση των πολεμιστών.

Οι αρχαίοι Έλληνες ταύτισαν την έννοια της πόλης με την πολιτεία και για το λόγο αυτό κύριο στοιχείο της αποτελούσε το πολίτευμα. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλης ήταν η περιορισμένη της έκταση ή χώρα στην οποία εξέτεινε τη δικαιοδοσία της. Ο κύριος οικισμός περιλάμβανε την ακρόπολη και περιβαλλόταν τις περισσότερες φορές από τείχη. Άλλο χαρακτηριστικό της πόλης ήταν η αυτονομία. Κάθε πόλη είχε τους δικούς της πολιούχους θεούς, τους δικούς της θεσμούς, τα δικά της νομίσματα και τη δική της στρατιωτική δύναμη.

http://www.ime.gr/chronos/03/gr/politics/organisation/index3.htm

Η ελληνική ιστορία με τη μελέτη του μυκηναϊκού πολιτισμού έχει διανύσει την πρωτο-ιστορική της περίοδο. Η επιστημονική έρευνα όρισε την αρχή της ελληνικής ιστορίας μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου, περίπου το 1100 π.Χ.

Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι. π.Χ.) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων, στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική τους οργάνωση. Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση, η θάλασσα όμως αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους. Άνοιξε νέους ορίζοντες, οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης, άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης.

Η ομηρική εποχή.pptx from Vassiliki Yiannou

ΛΕΞΕΙΣ- ΚΛΕΙΔΙΑ

ελληνικός μεσαίωνας, σκοτεινοί χρόνοι, κάθοδος των Δωριέων, Α΄ελληνικός αποικισμός,  Ιωνία, Αιολία, οίκος, άριστοι, πλήθος, δημιουργοί, δούλοι, αλφαβητική γραφή, δωδεκάθεο, ομηρικά έπη, γεωμετρική τέχνη

ΠΗΓΕΣ

Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί και τις ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε τους πολιτιστικούς παράγοντες που οδήγησαν στη δημιουργία της κοινής εθνικής συνείδησης στους Έλληνες.

Κατά τη Γεωμετρική περίοδο συντελέστηκαν σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και θρησκευτικής ζωής καθώς και της πολιτιστικής δημιουργίας των πληθυσμών που κατοικούσαν στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Το όνομα Έλληνες καθιερώθηκε ως δηλωτικό μιας πληθυσμιακής ομάδας που τη συνέδεε η ίδια πανελλήνια εθνική συνείδηση.

Αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του λαού και του πολιτισμού της Ελλάδας υπήρξε η δημιουργία του ελληνικού αλφάβητου από το φοινικικό και η ταχεία διάδοση του έπους με το οποίο καλλιεργήθηκε η συνείδηση της κοινής καταγωγής όλων των Ελλήνων από τους ίδιους ηρωϊκούς προγόνους και προβλήθηκαν ως ρυθμιστικοί κανόνες της ανθρώπινης ζωής η ομηρική θρησκεία και ηθική. Η λατρεία ορισμένων θεών έγινε πανελλήνια και διαδόθηκαν κοινές δοξασίες σχετικές με τις ιδιότητές τους, τα σύμβολά τους και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Προς το τέλος της περιόδου οι Ολυμπιακοί Αγώνες απέκτησαν πανελλήνια ακτινοβολία, ενώ το ιερό της Ολυμπίας καθιερώθηκε ως τόπος συνάντησης των ελληνικών πληθυσμών, όπου συνειδητοποιούσε κανείς τις ομοιότητες και τις διαφορές των φύλων. Οι αμφικτυονίες με θρησκευτικό και πολιτικό χαρακτήρα που εκείνη την εποχή ιδρύονταν ή επεκτείνονταν συνέβαλαν ακριβώς προς την ίδια κατεύθυνση ανάπτυξης κοινών δεσμών.

Γεωμετρική περίοδος, Πολιτική, Εθνική συνείδηση, ΙΜΕ

Διδακτικό σενάριο

Ο ομηρικός οίκος και οι πρώτοι πολιτικοί θεσμοί (Πλατφόρμα Αίσωπος)

Στις αρχές περίπου της 3ης χιλιετίας π.Χ. εγκαινιάστηκε μια νέα εποχή στη ζωή των κατοίκων του Αιγαίου. Τότε για πρώτη φορά έχουμε εισαγωγή και χρήση του χαλκού. Τη μακρά αυτή περίοδο, που οι αρχαιολόγοι ονόμασαν συμβατικά εποχή τον χαλκού(3000/2800-1100 π.Χ.), η πολιτιστική εξέλιξη δεν ήταν ενιαία σε όλες τις περιοχές του ελληνικού χώρου. Η έρευνα έχει διακρίνει τους ακόλουθους πολιτισμούς: (1) του βορειοανατολικού Αιγαίου, (2) τον κυκλαδικό, (3) το μινωικό και (4) τον ελλαδικό, ο οποίος εξελίχθηκε στη συνέχεια στο μυκηναϊκό πολιτισμό.
Οι προϊστορικοί πολιτισμοί του Αιγαίου δημιούργησαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε στο ξεκίνημά του ο μυκηναϊκός πολιτισμός, ο πρώτος ελληνικός πολιτισμός, και στη συνέχεια ο ελληνικός πολιτισμός των ιστορικών χρόνων.

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός.pptx from Vassiliki Yiannou

ΛΕΞΕΙΣ- ΚΛΕΙΔΙΑ

ελλαδικός πολιτισμός, γραμμική Β’, άνακτας, βασιλιάς, τρωική εκστρατεία, θολωτοί τάφοι, μέγαρο

ΠΗΓΕΣ

Με βάση τις πληροφορίες του παραθέματος και τις ιστορικές σας γνώσεις να περιγράψτε το μυκηναϊκό ανάκτορο και το μέγαρο και να αναφερθείτε στη λειτουργία του.

Το μυκηναϊκό ανάκτορο

Όταν ο αρχαιολόγος ανακαλύπτει  ένα μεγάλο κτίσμα  με καλά δομημένη τοιχοποιία, με τοιχογραφίες στη διακόσμηση, μ’ένα πλήθος δωμάτια- και μερικά από αυτά πολύ ευρύχωρα- με οπλοστάσια και με πολλές αποθήκες ολόγυρα, έχει κάθε λόγο να μιλάει για ανάκτορο.  Πολύ σωστά υπολογίζει ότι  η απόκτηση όλου εκείνου του πλούτου που χρειάστηκε για  να φτιαχτεί ένα τέτοιο οικοδόμημα σημαίνει πώς ο κάτοχός του μπορούσε να εξουσιάζει έναν πληθυσμό αρκετά μεγάλο. […] Τα ανακτορικά κτίσματα είναι διοικητικά κέντρα. Και για τη διοίκηση στη μυκηναϊκή περίοδο είναι απαραίτητα τα επίσημα έγγραφα. Η ύπαρξη αρχείου αποδεικνύει την παρουσία ανακτόρου, αν με αυτό τον όρο  εννοήσουμε ένα ανώτερο διοικητικό κέντρο.

Chadwick J., Ο Μυκηναϊκός κόσμος, μτφ. Κ. Πετρόπουλος, Gutenberg, Αθήνα 1997

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Από την Εκπαιδευτική τηλεόραση:

Μυκηναϊκός πολιτισμός 1ο μέρος 

Μυκηναϊκός πολιτισμός 2ο μέρος

Στην Αίγυπτο, όπως και στη Μεσοποταμία, καθοριστικός παράγοντας για την οργάνωση της ζωής και την εξέλιξη του πολιτισμού ήταν η άρδευση μεγάλων εκτάσεων γης από έναν ποταμό, το Νείλο. Ανάλογες οικονομικές συνθήκες με το χώρο της Μεσοποταμίας συνετέλεσαν στη συγκρότηση ιεραρχημένης κοινωνίας, στην κορυφή της οποίας βρισκόταν ο φαραώ. Τα επιτεύγματα του φίλεργου αιγυπτιακού λαού εκφράζουν την υποταγή στο φαραώ, ο οποίος αποτελεί ενσάρκωση του θεού στη γη. Οι ιερείς και οι κρατικοί υπάλληλοι υπακούουν στις επιθυμίες του και επιβάλλουν τη θέληση του στο λαό. Η «μετά θάνατον ζωή» αποτελεί κυρίαρχη θρησκευτική πίστη και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη των επιστημών και των τεχνών στην Αίγυπτο.

Η Αίγυπτος.pptx from Vassiliki Yiannou

ΛΕΞΕΙΣ- ΚΛΕΙΔΙΑ

Νείλος, φαραώ, ιερείς, γραφείς, επαγγελματίες στρατιωτικοί, δούλοι, θεοκρατικό καθεστώς, ταρίχευση νεκρών, ιερογλυφικά, πάπυροι, στήλη της Ροζέτας, πυραμίδες

ΟΡΙΣΜΟΙ

θεοκρατικό καθεστώς : η άσκηση πολιτικής εξουσίας και η ρύθμιση της κοινωνικής ζωής από ηγεμόνα που του αποδίδονται θεϊκές ιδιότητες ή από ισχυρό ιερατείο.

ΠΗΓΕΣ

Με βάση τις πληροφορίες του παρακάτω παραθέματος και των ιστορικών σας γνώσεων να περιγράψτε την ιερογλυφική γραφή και να αναφερθείτε στη σημασία και τη χρησιμότητά της.

Τα ιερογλυφικά

Οι διακοσμήσεις των αγγείων και των άλλων αντικειμένων κοινής χρήσης ήταν ένα είδος οπτικής επικοινωνίας και αυτό γινόταν ακόμα πασιφανέστερο όταν άρχισαν να χρησιμοποιούν εικόνες ανθρώπων, ζώων, πλοίων και πάει λέγοντας. Η γραφή ξεκίνησε όταν προστέθηκαν οπτικά σημεία τα οποία αντιστοιχούσαν αποκλειστικά σε ήχους προφορικού λόγου. […] Η εμφάνιση των ιερογλυφικών, όπως ονομάζονται αυτές οι μικρές εικόνες, οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι είχαν να πουν πολλά τα οποία δεν μπορούσαν να παρασταθούν οπτικά, όπως αριθμοί, κύρια ονόματα, αφηρημένες έννοιες. […] Ο όρος ιερογλυφικά, που χρησιμοποιήθηκε από τον Κλήμη τον Αλεξανδρέα, σημαίνει κατά λέξη ιερά γλυπτά και δημιουργήθηκε απλώς και μόνο επειδή σε μεταγενέστερους χρόνους τα έγραφαν σχεδόν αποκλειστικά στους τοίχους ναών. Χαρακτηρίζει  όλα τα αιγυπτιακά γραπτά που είναι εικονογραφικά, ξεκινώντας από τα λεπτοδουλεμένα, ζωηρόχρωμα σημεία που έχουν βρεθεί να στολίζουν τους τάφους μέχρι τα συντομογραφικά αποσπάσματα γραμμένα με καλαμένια πένα σε παπύρους θρησκευτικού περιεχομένου. Μερικές φορές διαβάζεται από πάνω προς τα κάτω, μερικές φορές από δεξιά προς τα αριστερά, αλλά και από τα αριστερά προς τα δεξιά: όταν η γραφή πηγαίνει από τα αριστερά προς τα δεξιά τα σύμβολα κοιτάζουν προς τα δεξιά.

Gardiner A., Η Αίγυπτος των φαραώ, μτφ. Δημ. Παυλάκης, Φόρμιγξ, Αθήνα 1996.

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

– Η Αίγυπτος στο Βρετανικό Μουσείο
–Το site της αρχαίας Αιγύπτου
– Οι πάπυροι και τα υλικά γραφής