Το 4ο Forum για την Ιστορική Εκπαίδευση του Συμβουλίου της Ευρώπης και του OHTE στη Βουδαπέστη

Εκπαίδευση Ιστορίας με επίκεντρο τον μαθητή στον 21ο αιώνα

11-13 Ιουνίου 2025, Ευρωπαϊκό Κέντρο Νεότητας, Βουδαπέστη

Με φόντο τις κοινές αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ,της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, πραγματοποιήθηκε στις 11-13 Ιουνίου 2025 στη Βουδαπέστη το 4ο Forum για την Ιστορική Εκπαίδευση, στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Νεότητας του Συμβουλίου της Ευρώπης. Με τίτλο « Εκεί όπου οι μαθητές συναντούν την Ιστορία: Επαναβεβαιώνοντας τον σημαντικό ρόλο της ιστορικής εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα» (Where learneres meet History? Reassuring the role of History education in the 21st century) το Forum έδωσε φωνή σε μαθητές, εκπαιδευτικούς, ακαδημαϊκούς, ειδικούς και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών από όλη την Ευρώπη, με στόχο να επαναπροσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο η Ιστορία προσεγγίζεται και βιώνεται σήμερα. Οργανωτές: Συμβούλιο της Ευρώπης (CoE) και Παρατηρητήριο για τη Διδασκαλία της Ιστορία στην Ευρώπη (Observatory of History Teaching in Europe, OHTE).

Η νέα στρατηγική “Learners First” και το επίκεντρο στον μαθητή

Το φετινό Forum συνδέθηκε με τη στρατηγική “Learners First” (2024–2030) του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία δίνει προτεραιότητα στον ρόλο των μαθητών ως ενεργών συμμέτοχων στη μαθησιακή διαδικασία. Η επιλογή της Βουδαπέστης και συγκεκριμένα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Νεότητας είχε έντονα συμβολικό χαρακτήρα, υπογραμμίζοντας τη σημασία των νέων ανθρώπων στη διαμόρφωση των δημοκρατικών κοινωνιών του αύριο.

Το 4ο Forum αποτέλεσε τον τελικό σταθμό του τρέχοντος Διακυβερνητικού Προγράμματος για την Ιστορική Εκπαίδευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, συνδέοντας τα συμπεράσματα των τριών προηγούμενων Forums:

• Βελιγράδι 2022 – Ιστορικοί τόποι και δημόσια μνήμη
• Βρυξέλλες 2023 – Ψηφιακή εποχή και πρόσβαση στην Ιστορία
• Μπολόνια 2024 – Η ανώτατη εκπαίδευση και η ιστορική σκέψη

Κύρια θέματα και θεματικές ενότητες

Στην εναρκτήρια κεντρική εισήγησή του, ο Καθηγητής Niklas Ammert (Πανεπιστήμιο Linnaeus, Σουηδία) με θέμα: «Γιατί η Ιστορία παραμένει σημαντική στον 21ο αιώνα», ανέπτυξε ένα στοχαστικό και βαθιά επίκαιρο πλαίσιο για τη σημασία της Ιστορίας σήμερα. Ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι η Ιστορία σχετίζεται άρρηκτα με την ταυτότητα –σε μια εποχή όπου οι κοινές αξίες μεταβάλλονται και η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται– υποστήριξε ότι η Ιστορία παραμένει απαραίτητη ως εργαλείο προσανατολισμού. Από την «πολιτική της αναγκαιότητας» (ελπίδα, πρόοδος, δυνατότητα) μεταβαίνουμε ολοένα και περισσότερο στην «πολιτική της αιωνιότητας» (φόβος, θυματοποίηση, επαναλαμβανόμενες απειλές), γεγονός που καθιστά την Ιστορία όχι μόνο πηγή γνώσης αλλά και διάσταση νοηματοδότησης της ανθρώπινης εμπειρίας.

Ο Ammert ανέδειξε την αναγκαιότητα της πολυπρισματικής προσέγγισης – πέρα από διχοτομίες του τύπου «εμείς και οι άλλοι» – και κάλεσε σε γόνιμο διάλογο μεταξύ Ιστορίας και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Έθεσε στο επίκεντρο τον ίδιο τον μαθητή, που συναντά την Ιστορία καθημερινά, εκτός και εντός σχολείου, τονίζοντας την ανάγκη προετοιμασίας του να ερμηνεύει και να αποκωδικοποιεί τις ιστορικές αφηγήσεις. Υπογράμμισε τη σημασία των «Big Six» της ιστορικής σκέψης (σημασία, τεκμήρια, συνέχεια/αλλαγή, αιτία/συνέπεια, προοπτική, ηθική διάσταση), ενώ κατέληξε στο αξίωμα: χρειαζόμαστε ελευθερία μέσα στην Ιστορία και Ιστορία για να κατανοήσουμε και να υπερασπιστούμε την ελευθερία,  Need of freedom in History and need of History for freedom.

Το πρόγραμμα του Forum περιλάμβανε τρεις ημέρες εντατικών διαλόγων, πάνελ, ομάδων εργασίας και ανοιχτών συζητήσεων, βασισμένων σε τρεις βασικούς άξονες:

1. Πού και πώς συναντούν οι μαθητές την Ιστορία

Στο Panel 1, με συντονιστή τον Andreas Holtberget (EuroClio) και εκπρόσωπο μαθητών τον Panagiotis Chatzimichail (OBESSU), αναδείχθηκαν οι διαφορετικοί χώροι όπου οι μαθητές έρχονται σε επαφή με την Ιστορία: σχολείο, βιβλία, μουσεία, μνημεία, δημόσιος χώρος αλλά και ψηφιακά μέσα όπως podcasts και social media.
Οι ομιλητές — συμπεριλαμβανομένων των Hendrik Atze van Doezum, Inês Fialho Brandão και Aleksandar Todosijević — συζήτησαν τις πολυτροπικές και διαθεματικές προσεγγίσεις ως τρόπους ενίσχυσης του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής των μαθητών σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον μάθησης.

2. Η Ψηφιακή Εποχή και η Ιστορική Εκπαίδευση

Κατά τη διάρκεια του Panel 2, με συμμετοχή της μαθητικής εκπροσώπου Luka Lešić (ESU), εξετάστηκε ο ρόλος της τεχνολογίας—κοινωνικά μέσα, τεχνητή νοημοσύνη, δημόσια ψηφιακά αρχεία—στο πώς οι μαθητές προσλαμβάνουν την Ιστορία.
Τα θέματα περιλάμβαναν την πρόσβαση σε πληροφορία, αλλά και τους κινδύνους της παραπληροφόρησης και ιστορικής παραποίησης. Ομιλητές όπως οι Tom De Smet (Εθνικά Αρχεία της Ολλανδίας), Sophie Gebeil και Mykola Makhortykh (Πανεπιστήμιο της Βέρνης) εστίασαν σε στρατηγικές για την ανάπτυξη ψηφιακού γραμματισμού.

3. Δημοκρατικές αξίες και ιστορική εκπαίδευση στον 21ο αιώνα

Στην κεντρική ολομέλεια,  οι Antoon De Baets και Andrea Pető κατέθεσαν τις σκέψεις τους επί των ηθικών διαστάσεων της διδασκαλίας της Ιστορίας. Συζήτησαν την ανάγκη για εκπαίδευση που ενισχύει την ηθική σκέψη, την ενσυναίσθηση, την ανθεκτικότητα απέναντι στον αναθεωρητισμό και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Ειδικά η Andrea Pető  τόνισε ότι  η ιστορική εκπαίδευση πλήττεται από τις αντι-φιλελεύθερες πολιτικές: η γλώσσα εργαλειοποιείται για ιδεολογικά ή οικονομικά οφέλη, ενώ η ασφάλεια (securitisation) επιστρατεύεται για να δικαιολογήσει περιορισμούς. Η στροφή προς τον αντιφιλελευθερισμό συνοδεύεται από χρηματοδοτικές ανισότητες, υπονόμευση των μηχανισμών διασφάλισης ποιότητας και επαναθρησκευτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας. Εκπαιδευτικά συστήματα αναμορφώνονται ώστε να κατασκευάσουν τον «νέο πολίτη» μέσα από κεντρικά ελεγχόμενα αναλυτικά προγράμματα, επιτήρηση της τάξης, προτυποποιημένα σχολικά εγχειρίδια και μηχανισμούς καταγγελίας. Σε τέτοιες συνθήκες, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να επιβιώσουν μέσω ενίσχυσης των επαγγελματικών τους δεσμών, αξιοποίησης της επιστημονικής τους υπόστασης, έξυπνης παρουσίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημόσιας συμμετοχής σε διαλόγους εστιασμένους σε λύσεις και όχι σε διχασμούς, αποφυγής τεχνικής ορολογίας.

Ομάδες εργασίας και συμμετοχική διαδικασία

Σε όλη τη διάρκεια του Forum, οι συμμετέχοντες δούλεψαν σε μικρές ομάδες, συνδιαμορφώνοντας προτάσεις πολιτικής και παιδαγωγικών πρακτικών. Οι εισηγήσεις και τα συμπεράσματα μεταφέρθηκαν στη γενικό πρακτικογράφο, Susanne Popp (Chair of history didactics, University of Augsburg) και ενσωματώθηκαν στο τελικό απολογιστικό κείμενο, το οποίο θα αποτελέσει οδηγό για τη την Επιτροπή Υπουργών Παιδείας της ΕΕ, όταν αυτή συγκαλεστεί.

Περίληψη των κύριων συμπερασμάτων

Το Forum της Βουδαπέστης δεν ήταν απλώς ένα συνέδριο, αλλά ένας πολυφωνικός χώρος διαλόγου και στοχασμού. Επιβεβαίωσε ότι η Ιστορία δεν είναι στατική γνώση αλλά ένα διαρκές πεδίο διαπραγμάτευσης, κατανόησης και δημοκρατικού ήθους. Σ’ έναν κόσμο και  μια Ευρώπη που αλλάζει, η ιστορική εκπαίδευση παραμένει θεμέλιος λίθος του ουμανιστικού οράματος.

1. Μαθητές στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας

Οι συμμετέχοντες επαναβεβαίωσαν ότι οι μαθητές δεν πρέπει να θεωρούνται απλώς ως «καταναλωτές» της Ιστορίας, αλλά ως ενεργοί παράγοντες στη διαμόρφωση της ιστορικής γνώσης. Τονίστηκε ιδιαίτερα η ανάγκη για ενδυνάμωση της κριτικής ικανότητας ώστε να αποκωδικοποιούν και να αντιπαραθέτουν διαφορετικές αφηγήσεις μέσα και έξω από την τάξη.

2. Δομές και χώροι όπου οι μαθητές «συναντούν» την Ιστορία

Αναδείχθηκαν οι πολλαπλές μορφές μάθησης – από επίσημες τάξεις και σχολικά βιβλία μέχρι μουσεία, ψηφιακές πλατφόρμες και δημόσιοι χώροι μνήμης. Υπογραμμίστηκε η αξία της διασύνδεσης μεταξύ formal και non‑formal εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, ώστε να ενισχυθεί η εμπλοκή των μαθητών.

3. Ψηφιακές προκλήσεις και ευκαιρίες

Το Forum αναγνώρισε ότι οι μαθητές συχνά εκτίθενται σε ψηφιακό περιεχόμενο αμφιβόλου αξιοπιστίας. Έγινε σαφές ότι απαιτείται ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων και γραμματισμού, ώστε οι νέοι να αξιολογούν κριτικά τις ψηφιακές πηγές και να διακρίνουν την παραπληροφόρηση.

4. Ηθικές διαστάσεις της ιστορικής διδασκαλίας

Με φόντο την αυξανόμενη διαστρέβλωση πληροφοριών, το Forum τόνισε ότι η ιστορική εκπαίδευση πρέπει να φροντίζει για την ηθική διάσταση του πώς διδάσκεται η Ιστορία. Στόχος είναι να οικοδομηθεί ιστορική σκέψη που συνδέει την αλήθεια του παρελθόντος με τη δημοκρατική ευθύνη του παρόντος.

Κύριες προτάσεις

Οι κύριες προτάσεις για δράση που προέκυψαν από το 4ο Forum για την Ιστορική Εκπαίδευση αποτυπώνουν την ανάγκη για μια συλλογική και πολυεπίπεδη προσέγγιση. Στο επίκεντρο τίθενται οι εκπαιδευτικοί, για τους οποίους προτείνεται εξειδικευμένη επιμόρφωση που θα ενισχύει την ικανότητά τους να αξιοποιούν κριτικά τις ψηφιακές τεχνολογίες και τις ιστορικές πηγές, ιδιαίτερα σε ένα τοπίο που χαρακτηρίζεται από παραπληροφόρηση και αυξανόμενο αναθεωρητισμό. Επισημάνθηκε ότι οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται στήριξη από την πολιτεία μέσω της άρσης ασφυκτικών πλαισίων, όπως ο μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τάξη, τα αναλυτικά προγράμματα που επικεντρώνονται στις εξετάσεις, η έλλειψη διατομεακής συνεργασίας και η επιβάρυνση με διοικητικά καθήκοντα που τους απομακρύνουν από την ουσιαστική παιδαγωγική τους αποστολή.

 Παράλληλα, για τους μαθητές και φοιτητές, προτείνεται η ενίσχυση προγραμμάτων που ενδυναμώνουν τη συμμετοχή τους και καλλιεργούν την ψηφιακή αυτονομία και κριτική σκέψη. Σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής, υπογραμμίζεται η ανάγκη δημιουργίας πρακτικών και τεκμηριωμένων οδηγών για την ιστορική εκπαίδευση, βασισμένων στις δημοκρατικές αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαπολιτισμικότητα.

 Τέλος, σημαντικός αναγνωρίζεται ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών, η οποία καλείται να συμβάλει ενεργά στην ένταξη διαφορετικών και περιθωριοποιημένων αφηγήσεων στην ιστορική μνήμη, ενισχύοντας την ορατότητα των μειονοτικών φωνών και προάγοντας μια πολυφωνική και συμπεριληπτική προσέγγιση της ιστορίας στο δημόσιο λόγο και στην εκπαίδευση.

Συμπέρασμα

Το 4ο Forum κατέληξε ότι η ιστορική εκπαίδευση οφείλει να είναι συμμετοχική, κριτική, ψηφιακά ενημερωμένη και ηθικά ευαισθητοποιημένη. Οι μαθητές πρέπει να έχουν ενεργό ρόλο, να εξοπλίζονται με δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού και να συμμετέχουν στον διαρκή διάλογο για το πώς αντιμετωπίζουμε το παρελθόν και το μέλλον μας.