- Το έργο: Είναι διήγημα με ηθογραφικό περιεχόμενο, πλούσιο λυρισμό , αλλά και πολλά στοιχεία ρεαλισμού.
- Τα ηθογραφικά στοιχεία αναφέρονται στα πρόσωπα της υπαίθρου και τις ασχολίες τους ( η χωρική γριά/ το μοιρολόι/ η μετανάστευση του γιου/ ο βοσκός που παίζει φλογέρα/ οι γεωργοί που επιστρέφουν από τα χωράφια/ η αντίληψη της γριάς ότι η φλογέρα «ξυπνά τους πεθαμένους»/ η δοξασία ότι οι φώκιες αντιλαμβάνονται τα ανθρώπινα), καθώς και στο χώρο και σε όσα συμβαίνουν σ’ αυτόν( κοιμητήριο-μνημούρια, λαϊκά τοπωνύμια).
- Τα ρεαλιστικά στοιχεία είναι εκείνα που αναπαριστούν την πραγματικότητα πιστά και αντικειμενικά ( η γριά φορτωμένη/ η αναδρομική περιγραφή της ζωής της/ το μακάβριο θέαμα των λειψάνων/ οι άνθρωποι που επιστρέφουν από το μόχθο/ η σκηνή του πνιγμού της Ακριβούλας).
- Τα λυρικά στοιχεία που διανθίζουν το λόγο του συγγραφέα είναι οι πολλές και πλούσιες εικόνες που περιγράφουν τη φύση, οι μεταφορές, το μοιρολόι της φώκιας στο τέλος. Πιθανόν ο συγγραφέας να μεταπλάθει μια ιστορία λαϊκή που κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα.
- Ο τίτλος : Η λέξη “μοιρολόι” είναι υπαινικτική (δεν αναφέρεται άμεσα, αλλά υπονοείται) του θανάτου. Προβάλλεται περισσότερο το λυρικό- ποιητικό στοιχείο (το τραγούδι του θανάτου που φορέας του παραδόξως είναι όχι ένας άνθρωπος, αλλά ένα ζώο) και διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη που περιμένει να επιβεβαιωθεί.
- Ο χώρος: Το βραχώδες ακρογιάλι κοντά στο Κοιμητήριο = ατμόσφαιρα που προϊδεάζει για το τραγικό περιστατικό.
- Ο χρόνος: «Αμφιλύκη» + «σκότος» =ώρα θανάτου και όχι ζωής. Το σκοτάδι στάθηκε η αιτία να πάθει το θανάσιμο ατύχημα η Ακριβούλα. Ο αναγνώστης προϊδεάζεται και από αυτούς τους συμβολισμούς για το θάνατο της μικρής.
- Το θέμα: Ο πνιγμός της Ακριβούλας και το μοιρολόι της φώκιας πάνω στο σώμα της. Η παραμέληση και η έκθεση των παιδιών σε ατυχήματα από τους μεγάλους που είναι απασχολημένοι όλη μέρα με κοπιαστικές αγροτικές και όχι μόνο εργασίες, είναι ένα συχνό θέμα του Παπαδιαμάντη. Ταυτόχρονα , μπορεί να προβληματίσει ακόμα και σήμερα για την αυξημένη ευθύνη των μεγάλων για τη σωστή επίβλεψη των παιδιών.
Επιμέρους θέματα: Κυρίως παριστάνονται με εικόνες- σκηνές και αναφέρονται στη ζωή και το θάνατο. Οι εικόνες αυτές διαπλέκονται α) για να δείξουν ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν,
β) για να δημιουργήσουν την κατάλληλη ατμόσφαιρα για τον πνιγμό της Ακριβούλας, προοιωνίζοντας την τραγική κατάληξη,
γ) για να χρησιμεύσει η αντίθεση ως εκφραστικό μέσο στο διήγημα.
| Εικόνες ζωής | Εικόνες θανάτου |
| Τα παιδιά που κολυμπούν όλο το καλοκαίρι. | Το νεκροταφείο του χωριού, |
| Ο βοσκός με τη φλογέρα. | Η χαροκαμένη γριά- Λούκαινα που κατεβαίνει τον κατήφορο (συνειρμικά ο κάτω κόσμος). |
| Η γολέτα που προσπαθεί να αποπλεύσει. | Οι θάνατοι των παιδιών και του άντρα της γριάς. |
| Οι αγρότες που επέστρεφαν στα σπίτια τους. | Το μοιρολόι της γριάς. |
| Η φώκια που κολυμπάει στα ρηχά. | Το φως που λιγοστεύει την ώρα του δειλινού. |
| Η Ακριβούλα που κάθεται και ακούει τη φλογέρα του βοσκού. | Η κάθοδος του κοριτσιού στο απόκρημνο μονοπάτι (κάθοδος στον κάτω κόσμο). |
(Born 1946), Oil on canvas
24 x 30 inches
Η τραγική ειρωνεία των λόγων της γριάς για το βοσκό με τη φλογέρα και η παρερμηνεία του πλαταγιασμού είναι απαραίτητα για την οικονομία της αφήγησης και την τελική έκβαση του διηγήματος και ακριβώς αυτό είναι και η μεγάλη αρετή του διηγήματος. Προς το τέλος του διηγήματος και μετά τον πνιγμό ο συγγραφές χρησιμοποιεί σε επανάληψη το ρήμα «εξηκολούθει» για να δείξει ότι οι άνθρωποι συνεχίζουν τις ασχολίες τους, πράγμα που επίσης είναι τραγικό.
Τα δύο μοιρολόγια
| Το μοιρολόι της γριάς | · Το μοιρολόι της φώκιας |
| Αναφέρεται στο παρελθόν και σε πρόσωπα άγνωστα στον αναγνώστη. | Αναφέρεται στο παρόν και σε πρόσωπο που παρακολουθήσαμε το θάνατό του(τη μικρή Ακριβούλα). |
| Δεν έχει εντυπωσιακά στοιχεία(μόνο το γεγονός ότι αναφέρεται σε πολλούς νεκρούς). | Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη(τραγουδιέται από ένα ζώο, ερήμην του ανθρώπου) |
| Τα λόγια του δεν αναφέρονται | Γνωρίζουμε τα λόγια του |
| Αναφέρεται σε μικρό κορίτσι | |
| Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική | |
| Αποτελεί θαυμάσιο λογοτεχνικό εύρημα |
Τα πρόσωπα: Κεντρικό πρόσωπο είναι η γριά Λούκαινα. Με αυτή αρχίζει και τελειώνει το διήγημα, είναι το πρόσωπο μέσω του οποίου ο συγγραφέας περνάει το μήνυμά του στους τελευταίους στίχους του μοιρολογιού, ότι τα πάθη και οι καημοί του κόσμου δεν έχουν τελειωμό. Είναι μια καθημερινή ασήμαντη γυναικούλα με πολλά βάσανα, για τα οποία δεν ευθύνεται η ίδια. Είναι ταυτισμένα με τη ζωή, «πάσχει επειδή απλώς ζει»(Κ.Παπαγιώρης, «Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ, Καστανιώτης,1997). Έχει όμως μεγάλα αποθέματα δύναμης και κρατιέται στη ζωή. Στο διήγημα η παρουσία της και το θλιμμένο μοιρολόι της έρχονται σε αντίθεση με το πρόσωπο του νεαρού βοσκού και της χαρμόσυνης μουσικής της φλογέρας του.
Τα πρόσωπα και η μουσική: α) Το μοιρολόι της γριάς είναι πένθιμο τραγούδι για τους νεκρούς του παρελθόντος και προετοιμάζει τον αναγνώστη για το θάνατο της μικρής Ακριβούλας. Η γριά αντιπαθεί το βοσκό, που με τη χαρούμενη μουσική του, διακόπτει τι θρήνο της. β) Ο βοσκός (απαρατήρητος και απομονωμένος) εκφράζει τη χαρά της ζωής και θέλγει τους πάντες. Παίζει καθοριστικό ρόλο στη μοιραία εξέλιξη των γεγονότων: η Ακριβούλα ξεχάστηκε ακούγοντας τη μουσική του ,νυχτώθηκε και δυσκολεύτηκε να βρει το δρόμο της επιστροφής. γ) Η φώκια γοητεύεται από τη μουσική του βοσκού και την απολαμβάνει και στη συνέχεια θρηνολογεί για το θάνατο της Ακριβούλας: είναι δέκτης ακροατής και πομπός μοιρολογίστρα.
- Η τεχνική
- Γλώσσα-Ύφος: Η γλώσσα είναι η ιδιότυπη του Παπαδιαμάντη: σύνθεση λέξεων και τύπων της δημοτικής ( μαγκόπαιδα) , λόγιας (έμελπε, από πρωίας μέχρι εσπέρας) και ντόπιας γλώσσας (αβασταγή, σηκωμένη στα πανιά) . Χαρακτηριστικός είναι ο μακροπερίοδος λόγος. Το ύφος είναι γλαφυρό με παραστατικές εικόνες.
- Η αφήγηση-Ο αφηγητής: Έχουμε διήγηση. Ο «παντογνώστης» αφηγητής αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο ,δεν παρεμβαίνει προσωπικά, βλέπει τα πάντα ακόμα και τις σκέψεις των ατόμων. Ο χρόνος της αφήγησης συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας και τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη φυσική χρονολογική τους σειρά (γραμμική αφήγηση). Αναδρομική αφήγηση έχουμε μόνο όταν αναφέρεται στο παρελθόν της γριάς.
- Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής αποτελούν η προσήμανση και η προοϊκονομία. Ως τέτοιες μπορούν να χαρακτηριστούν ο χώρος και ο χρόνος (βλ. παρ.) η άπνοια, που δεν άφηνε ούτε τη γολέτα να αποπλεύσει και την παγίδευσε στο λιμάνι (προσημαίνοντας την παγίδευση της Ακριβούλας), και κάνει πιο δραματική την περιγραφή του πνιγμού του κοριτσιού, αφού λόγω της ησυχίας της νύχτας η γιαγιά της κατά την επιστροφή της θα ακούσει το θόρυβο από το σώμα του άτυχου κοριτσιού, αλλά θα νομίσει ότι είναι πέτρα που έριξε ο βοσκός. Επιπλέον η εμφάνιση της φώκιας προοικονομεί το μοιρολόι που θα ακολουθήσει, για να μην εμφανιστεί απότομα στο τέλος. Επίσης η χρήση πολλών και παραστατικών εικόνων, ο μονόλογος της γριάς, το μοιρολόι της φώκιας, η αντίθεση που χρησιμοποιείται σε πολλά σημεία και επίπεδα, η κλιμακωτή προετοιμασία του πνιγμού της Ακριβούλας.
Μια κινηματογραφική προσέγγιση του διηγήματος μπορείτε να δείτε παρακάτω.
