Ο Μίκης: 1925-2025 100 χρόνια από τη γέννησή του

Το 2025 ανακηρύχτηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού Έτος Μίκη Θεοδωράκη, καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του.

Ο Μίκης Θεοδωράκης αναγορεύτηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2013 Ακαδημαϊκός. Πριν 11 χρόνια. Αποδέχτηκε τη μεγαλύτερη τιμή για κάθε Έλληνα πνευματικό άνθρωπο. Ο Μίκης Θεοδωράκης ενσάρκωσε με τη δράση του και το βίο του την έννοια του πνευματικού ανθρώπου. Του ανθρώπου που οσφραίνεται πριν από τους άλλους “τα μέλλοντα”. Του ανθρώπου που κάνει τις αρχές του πράξη και βίο, ακόμα και κόντρα στους καιρούς και τους πολλούς. Του ανθρώπου-δημιουργού έργων διαχρονικών που αποδεικνύουν την ανωτερότητα του ανθρώπινου γένους. Του μη επαναπαυμένου και ανήσυχου ανθρώπου, οποίος λειτουργεί, ως σωκρατικός οίστρος, και διεγείρει συνειδήσεις. Του ανθρώπου που είναι πάντα νέος στην ψυχή και υπερβαίνει τα όριά του συνεχώς.
Το κείμενο της ομιλίας του στην Ακαδημία αποτελεί παρακαταθήκη για όλους μας.

Απόσπασμά της ακολυθεί:

[…]Οφείλουμε επίσης να κατανοήσουμε, ότι σ’ αυτή τη νέα διαμόρφωση του διεθνούς τοπίου όχι μόνο εμείς αλλά κανένας λαός δεν μένει στο απυρόβλητο, όπως επίσης κανένας -και φυσικά ούτε εμείς- δεν μπορεί να έχει φίλους. Ούτε φίλοι υπάρχουν ούτε επομένως και συμμαχίες του τύπου «Ατλαντική» είτε «Ευρωπαϊκή συμμαχία». Άλλωστε βλέπουμε σήμερα τη μορφή των συμμαχιών μας μέσα στην Ευρώπη με λαούς α΄ και β΄ κατηγορίας. Πλούσιους και φτωχούς. Διατάσσοντες και διατασσόμενους. Υποτάσσοντες και υποτασσόμενους. Και αυτό αφορά τη μία Δαγκάνα του Κακού. Την οικονομία. Όσο για την άλλη, τον πόλεμο, ο κίνδυνος σαν πεινασμένος λύκος, τριγυρνά εδώ και δεκαετίες στη γειτονιά μας. Βαλκάνια και Μέση Ανατολή, όλες οι χώρες και οι λαοί πρέπει να υπολογίζονται σαν μελλοντικά θύματα.

Πρέπει λοιπόν να υπάρξει για μας το ταχύτερο δυνατό ένα είδος διαφυγής. Και η διαφυγή είναι μία και μοναδική: η Ουδετερότητα. Δεν είναι φυσικά εύκολη. Όμως είναι πολύ πιθανή. Κι αυτό, όπως είπα, χάρη στο ιστορικό μας παρελθόν και στους αγώνες και τις θυσίες του ελληνικού λαού για την Ελευθερία, ιδίως κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Για να γίνει πιο κατανοητή η πρότασή μου, θέτω ως ιδανικό στόχο το να γίνει κάποτε η χώρα μας η Ελβετία της Ειρήνης και του Πολιτισμού.

Πιστεύω ότι οι τρεις μέγιστες Ιδέες της Ανθρωπότητας, ο Αθλητισμός, η Ειρήνη και ο Πολιτισμός παραμένουν ζωντανές και επίκαιρες και έχουν πατρίδα τους την Ελλάδα.  Σήμερα οι μοναδικές περιπτώσεις συναδέλφωσης των Λαών είναι ο Αθλητισμός και η Τέχνη. Συμπτωματικά αυτές οι τρεις Ιδέες είναι συγχρόνως και τα μοναδικά αντίβαρα στις δύο μεγάλες ασθένειες της εποχής μας: το εμπόριο του μαύρου θανάτου και την κοινωνική εξαθλίωση. Με κοινό παρονομαστή την συσσώρευση πλούτου από την εκμετάλλευση και τον θάνατο αθώων ανθρώπων και λαών.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην αρχαιότητα θεωρούσαν τους Δελφούς ως ομφαλό της Γης. Εκεί, όπως είναι γνωστό, λάτρευαν ισότιμα τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο, το ορθολογικό και το υπερβατικό πνεύμα, δηλαδή τα δύο στοιχεία που όταν και εφ’ όσον ισορροπούν, παράγεται πολιτισμός.

Σήμερα επικρατεί ο ορθολογισμός, που υπήρξε και είναι το βασικό στοιχείο τόσο του καπιταλισμού όσο και του μαρξισμού. Και για τον λόγο αυτόν η εποχή της παντοκρατορίας του ενός στη Δύση και του άλλου στην Ανατολή που κορυφώθηκαν από το μισό του 20ού αιώνα έως σήμερα, υπήρξε η πλέον πνευματοκτόνος εποχή της ανθρωπότητας. Δημιούργησε μονοδιάστατους ανθρώπους και κοινωνίες, εκμηδένισε την πνευματική δημιουργία, την Τέχνη και αποξήρανε τις ψυχές των αθρώπων. Σήμερα ζούμε την κορύφωση αυτής της εποχής, που έφτασε στο σημείο να συνενώσει μέσα στη Διεθνή Λέσχη των δυνάμεων που παράγουν και εξάγουν τον μαύρο θάνατο. Ενώ από την πλευρά της οικονομίας δημιούργησε το χρήμα-φετίχ, το χρήμα-θρησκεία με όλα τα χαρακτηριστικά της πρωτόγονης βαρβαρότητας της εποχής των παγετώνων.

Έτσι οι Δελφοί αποκτούν μια καινούρια ιστορικής σημασίας επικαιρότητα, καθώς συμβολίζουν την ανάγκη της εναρμόνισης ανθρώπων, κοινωνιών και λαών με την εξισορρόπηση ανάμεσα στις ακρότητες του ορθολογισμού και την ανάγκη της επανένταξης της υπερβατικότητας και της μαγείας στη ζωή των ανθρώπων μέσω της Τέχνης και της ψυχικής ανάτασης λαών και ανθρώπων. Με βάθρα την διεθνή Ειρήνη και τον εθνικό Πολιτισμό.

Η επαναλειτουργία των Δελφών ως παγκόσμιο Σύμβολο Ειρήνης θα λάβει έτσι τις πραγματικές της διαστάσεις. Γιατί θα προσφέρει στην προσπάθεια για την εδραίωση της Ειρήνης το όραμα της συνένωσης δύο συμβόλων, του Απόλλωνα και του Διόνυσου ως του βαθύτερου λόγου για την υπεράσπιση και εδραίωση της διεθνούς Ειρήνης, που είναι η προϋπόθεση για την οικοδόμηση του πολυδιάστατου ανθρώπου. Με όπλα αφ’ ενός την υλική ευμάρεια και αφ’ ετέρου την πνευματική καλλιέργεια, που θα μας προσφέρει η ολοκλήρωση της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας μέσα στα πλαίσια της Ουδετερότητας, μπορούμε να επιτύχουμε όχι μόνο να λειτουργούν θεσμικά οι Δελφοί, αλλά αναβιβάζοντας την Ειρήνη στο επίπεδο μιας νέας οικουμενικής θρησκείας, να υπενθυμίζουν στους ανθρώπους το χρέος τους απέναντι στη δωρεά της Ζωής.

Η ουδέτερη Ελλάδα θα γίνει παράλληλα το λίκνο του διεθνούς  πολιτισμού. Δεν αρκεί ένα έθνος, ένας λαός να δημιουργεί τον δικό του πολιτισμό. Ειδικά σήμερα, όπου οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί, δεν νοείται ο κάθε πολιτισμός να παραμένει κλειστός μέσα στα εθνικά του σύνορα ή να γίνονται γνωστοί μονάχα οι πολιτισμοί των πλούσιων λαών. Ακόμα και η μικρότερη χώρα μπορεί να συμβάλει στη συνεχή π πρόοδο του Πολιτισμού και της Τέχνης που ο ρόλος της είναι να εκφράζει τον σύγχρονο άνθρωπο, να ιχνηλατεί το μέλλον και να διαφυλάσσει την παράδοση.

Η ουδέτερη Ελλάδα θα παραχωρήσει σε κάθε λαό, αν αυτός το επιθυμεί, τον κατάλληλο χώρο, ώστε να μπορεί να παρουσιάζει τα πνευματικά και τα καλλιτεχνικά της επιτεύγματα, παραδοσιακά και σύγχρονα.

Η μεγάλη γεωλογική ιδιομορφία και ποικιλία της χώρας με τα νησιά, τα βουνά, τους κάμπους και κυρίως τους πολλούς ιστορικούς χώρους-μνημεία θα βοηθήσει ώστε να υπάρξουν σε διαφορετικούς χώρους οι διάφοροι πολιτισμοί αποτελώντας μια μοναδική ενότητα.

Το κάθε κράτος θα οικοδομήσει στον χώρο που θα του παραχωρηθεί ό,τι θεωρεί απαραίτητο για την προβολή του πολιτισμού του. Αίθουσες Συναυλιών. Όπερες, Θέατρα, Βιβλιοθήκες, Αμφιθέατρα, Εστιατόρια, ακόμα και Ξενώνες κλπ. Θα μπορεί να οργανώνει μεγάλα ετήσια Φεστιβάλ και να έχει καθημερινή παρουσία – δραστηριότητα.

Η UNESCO, λόγω της αποστολής της, θα έπρεπε να έχει έδρα την Ελλάδα. Αν αυτό δεν γίνει, θα έχει μια μόνιμη ενεργό αντιπροσωπεία που μαζί με τις τοπικές υπηρεσίες θα συντονίζουν όλα τα επί μέρους προγράμματα, ώστε ο επισκέπτης να έχει στη διάθεσή του ένα χάρτη με τα προγράμματα όλων των Κρατών-Λαών.

Θα υπάρξουν διοργανώσεις για διεθνείς εορτές, συνεννοήσεις, εκθέσεις και Φεστιβάλ Πνεύματος, Επιστημών και Τεχνών με βάση τα αρχαία θέατρα των Αθηνών, της Επιδαύρου, των Δελφών, της Δωδώνης, του Δίου και των Φιλίππων. Καθώς επίσης και η λειτουργική ανάδειξη όλων των ιδιαίτερων μνημείων της αρχαίας ελληνικής, της βυζαντινής και της νεότερης εποχής.

Τέλος η ανακήρυξη για κάθε έτος νησιών σε τόπους συνάντησης της παγκόσμιας νεολαίας. Μια διεθνής κεντρική υπηρεσία αποτελούμενη αποκλειστικά από νέους όλων των χωρών θα αποφασίζει για τον προγραμματισμό της κάθε Νήσου – Νεότητας, με στόχο την ψυχαγωγία, διασκέδαση, άθληση αλλά και βαθύτερη γνωριμία ανάμεσα στα κορίτσια και τα αγόρια όλου του κόσμου.

Πιστεύω ότι αυτός είναι ο αληθινός ιστορικός ρόλος μιας χώρας σαν τη δική μας, με τον πλούτο που διαθέτει σε ιστορία, αγώνες για την ελευθερία και Τέχνη, σε συνδυασμό με το θεϊκό κάλλος της ελληνικής φύσης.

Ο ελληνικός λαός, απαλλαγμένος από τα βάρη και τα άγχη, ελεύθερος και ανεξάρτητος, θα μπορεί να αφιερωθεί ολόψυχα σε ένα ιδεώδες, την Ειρήνη και σε μια προσπάθεια, τον Πολιτισμό, που και τα δύο θεωρώ ότι τα έχει στο αίμα του. Τον εκφράζουν απόλυτα, τον κινητοποιούν και τον μεταβάλλουν σε έναν ιδανικό οικοδεσπότη.

Η Ελευθερία, η Ανεξαρτησία, η Ειρήνη, η Διεθνής Αλληλεγγύη, ο Πολιτισμός και η Φιλοξενία αποτελούν τα βασικά στοιχεία της ιστορικής μας παράδοσης, της εθνικής μας αγωγής και του ατομικού μας χαρακτήρα.

Καλώ την Ακαδημία Αθηνών και παρακαλώ τα μέλη της να μελετήσουν αυτή την πρόταση και είμαι βέβαιος ότι εάν τελικά γίνει αποδεκτή, τότε το μεγάλο κύρος της Ακαδημίας Αθηνών σίγουρα θα συγκινήσει, θα ενθουσιάσει και θα πείσει την διεθνή κοινή γνώμη, που με τη σειρά της θα επηρεάσει τον ΟΗΕ, τον μόνο αρμόδιο για τη λήψη μιας τόσο ιστορικής σημασίας απόφασης.

Αυτή ήταν λοιπόν η πρότασή μου και σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

Μίκης Θεοδωράκης

Τρίτη, 3 Δεκεμβρίου 2013